Istorijski razvoj biljne virusologije u Srbiji

Abstract

Neprestani demografski rast sveta i potreba da se stanovništvo snabde prirodnim proizvodima i hranom kontrolisanog kvaliteta, nametnuli su potrebu proučavanja virusnih bolesti biljaka. Osim praktičnog značaja u razvijanju uspešnih strategija u suzbijanju virusa i sprečavanju ili umanjenju šteta izazvanih virusima, biljna virusologija ima i veliki fundamentalni značaj u otkrivanju bioloških, epidemioloških i evolutivnih zakonitosti i pojava. Otkriće biljnih virusa vezuje se za 1898. godinu kada je Martinus Willem Beijerinck proučavajući mozak duvana ukazao na novi svet infektivnih agenasa („contagium vivum fluidum“). U Srbiji tridesetih godina prošlog veka, proučavanja biljnih virusa započela su naučnim radom Mladena Josifovića na šarki šljive. Posle Drugog svetskog rata, Dragoljub Šutić, Veljko Nikolić i Mitar Jordović uvode naučne eksperimentalne metode u istraživanja viroza, i time postavljaju temelje razvoja proučavanja biljnih virusa kod nas. Razvoj virusologije u Srbiji, kao i u većini zemalja, obuhvatao je nekoliko faza: početnu deskriptivnu (otkrivanje i opisivanje brojnih viroza), potom epidemiološku (proučavanje načina održavanja i širenja virusa), fizičko-hemijsku (proučavanje morfoloških osobina i hemijskog sastava virusa), molekularno-biološku fazu (razumevanje strukture i funkcije genoma virusa, mehanizama replikacije, unapređenje starih i uvođenje novih metoda detekcije i identifikacije virusa i njihovih sojeva, pravilna taksonomija virusa u skladu sa poreklom i evolutivnim međuodnosima). Baveći se različitim oblastima biljne virusologije u proteklih gotovo osam decenija, brojni virusolozi ostvarili su značajna dostignuća. Posebne zasluge za razvoj biljne virusologije svakako pripadaju Dragoljubu Šutiću, koji je zahvaljujući svom širokim obrazovanju, uspešnom eksperimetalnom radu, dobro razvijenoj domaćoj i međunarodnoj saradnji, ostvarenim rezultatima i brojnim naučnim radovima i publikacijama, značajno doprineo obrazovanju mnogih generacija studenata, i dao nemerljiv doprinos unapređenju zdravlja bilja. Razvoj biljne virusologije u našoj zemlji nije zavisio samo od opšteg napretka ove nauke u svetu, već u velikoj meri i od uslova za razvoj naučnih istraživanja. I pored relativno skromnih uslova koji vladaju na naučno-istraživačkoj sceni virusologije, rad biljnih virusologa u proteklom periodu podigao je kvalitet istraživanja trudeći se da dostigne i ne zaostaje za kvalitetom razvijenih zemalja. Značajno iskustvo u decenijskom radu u oblasti razvojnih i primenjenih istraživanja u biljnoj virusologiji i sva stečena saznanja o biljnim virusima bila su, i sada su od neprocenjivog značaja za poljoprivredne proizvođače i unapređenje njihove proizvodnje, za unapređenje sistema i efikasnosti karantinske i fitosanitarne službe, rad ovlašćenih dijagnostičkih laboratorija, ispunjavanje međunarodnih fitosanitarnih zahteva u prometu i razmeni biljnog materijala, i podizanju ugleda Srbije. Većina publikacija je rezultat istraživanja etiologije, simptomatologije, epidemiologije, genetičke strukture populacije, otpornosti prema virusima i drugih mera kontrole sa ciljem iznalaženja rešenja od praktičnog značaja. Iako je razvoj biljne virusologije u Srbiji pokrio mnoge fundamentalne i praktične aspekte ove nauke, očekuju se nastavak istraživanja zasnovanih na mogućnostima koja nam pružaju druge nauke, pre svega molekularna biologija i bioinformatika. Zalog za sigurnu budućnost virusologije u našoj zemlji je obrazovanje i osposobljavanje mladih istraživača.